Gaziantep Yer Adları Üzerine bir İnceleme/Nevin Balta

Nevin Balta’nın”GAZİANTEP YER ADLARI ÜZERİNE BİR İNCELEME” adlı kitabı hakkında:Ülkemizde Türkçe yer adları üzerine yapılan incelemeler ne yazık ki yeterli değildir. Ad bilim çalışmaları Türkiye dışında bir hayli yol almışken, Türkiye’de toponimi ile ilgili yapılan çalışmaların tarihi bir hayli yenidir. İçişleri Bakanlığı’nın 1967 yılında 7267 Sayılı Kanunla “yabancı kökten geldiği ve iltibasa yol açtığı” gerekçesi ile 12.200 köyün adını değiştirmesi ve bu değiştirme komisyonunda tarihçilerin, Türkologların ve bölgenin tarih ve ağız özelliklerini bilen kişilerin olmaması, zaten yeni başlamış toponimik çalışmalara ve tasnif denemelerine olumsuz etki yapmıştır. Özellikle yer adlarının bilinçsizce değiştirilmesi bu konuda ciddi problemler doğurmuştur. Olumsuz bazı adlandırmaların ya da çeşitli metinlerdeki sözcüklerin içerik bakımından güzelleştirmesi fıkri yüzyıllardır tüm dillerde bulunan bir özelliktir. Türkçemizde de “edebî kelam”, “güzel adlandırma”, “hüsnütabir”, “güzelleme” veya “örtmece” denilen üsluplar kullanılmaktadır. Yer, dağ, tepe adlarımız genellikle güzel adlandırma yoluyla değiştirilmektedir. Örneğin Gaziantep’te bulunan “Gavurdağı” yerine “Nurdağı”, Malatya’nın “Şeytandere” ilçesi “Yeşilyurt”, Kahramanmaraş’ın “Eloğlu” ilçesi “Türkoğlu” olarak değiştirilmiştir.Gaziantep’te Yer Adlarının Dağılımı Yeryüzündeki bütün şeylerin adını inceleyen çok geniş bir bilim dalı olan ad bilimin biz sadece coğrafi adların bütününü içine alan, yer adları (toponim) kısmını Gaziantep ili için incelemeye çalıştık. Gaziantep yer adlarını incelerken kelimelerin etimolojik tahliline gidilmeden ilk okunduğunda açık seçik manaları anlaşılan adları göz önünde tutarak yer adlarını bir tasnife tabi tuttuğumuzda şöyle bir sınıflama ortaya çıkmaktadır. 1. Oğuz boy ve menşelerine dayanan adlar. 2. Tabiat adları. 3. Hayvan adları. 4. Meslek adları. 5. Ören ve viran sözleriyle oluşan adlar. 6. Renk adlarından oluşan adlar. 7. Sıfat veya sıfat ve isim tamlamalarından meydana gelen yer adları. 8. Dinî özelikli kişiler ve temalarla ilgili adlar. Bu çalışmada yukarıda kısaca sınıfladığımız yer adlarının ayrıntılı bir sınıflamasını yaparak etimolojik yapılarını inceleyip, köy, belde ve ilçelerin eski ve yeni adların anlamlarını verdik. Gaziantep şehrindeki tüm yer adlarını; mahalleler, sokaklar, caddeler, dağlar, dereler, tepeler, mevkiler ve geçitleri kapsayacak biçimde geniş bir çalışmanın ileride yapılacağı kanaatindeyiz. Ancak adıyla yörede çokça bilinen, o bölgenin sembolü olmuş bazı mevki, yol, dağ ve su adlarına ve anlamlarına yer vermek suretiyle çalışmayı zenginleştirmeye çalıştık. Bu çalışmada Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana bilim dalında Prof. Dr. Ahmet Buran’ın danışmanlığında 2003 yılında Mustafa Şenel tarafından hazırlanan Elazığ İli Yer Adları Üzerine Bir İnceleme adlı doktora tezindeki sınıflama örnek alınmıştır. Yukarıda kısaca söz ettiğimiz birçok değerli araştırmacının tasniflerini detaylı bir şekilde kapsayan ve bütün ad öbeklerini en küçük birimlere ve özelliklere göre sınıflayan bu tasnif sisteminde iki ana gruba ayrılan yer adları, kendi içerisinde küçük başlıklar altında incelenmiştir. Buna göre çalışmamızda bütün köy, ilçe ve belde adları şu iki büyük bölüme ayrılmaktadır: Gaziantep Yer Adları Üzerine Bir İnceleme adlı bu eserde, Gaziantep ilinde bulunan bütün yer adlarını araştırmanın çok geniş kapsamlı bir çalışmayı gerektirdiği düşünülerek sadece ilçe, belde, köy ve mezra adlarının eski ve yeni biçimlerinin yazılış ve anlam özellikleri incelenmiştir. Yer adlarının yanı sıra yörede çok tanınmış olan, âdeta bulunduğu yerin simgesi hâline gelmiş dere, tepe, dağ ve önemli mevkilerin adlarına da yer verilmiştir. Yöre halkının yaşamında önemli bir yeri olan bu dere, dağ ve tepeler, çevresindeki birçok yerleşim yerine, ayrıca mevki, park, bahçe ve geçitlere adını vermiştir.Köy, mezra, ilçe ve belde adlarının eski ve yeni biçimlerinin anlamları, coğrafi ve tarihî önemi, hangi özelliklerinden dolayı adlandırıldığı ya da o yere yerleşen Türk oymak ve obalarının kurduğu bir köy olup olmadığı olanaklar ölçüsünde araştırılmıştır. Köy adları üzerine incelemeler yapmış olan değerli araştırmacı Cemil Cahit Güzelbey’in çalışması ile yine çok eski yerleşim yerlerinin adlarının çoğunluğunun Türk kavim, oymak ve boy adlarından meydana geldiğini ortaya koyan araştırmacı yazar Necdet Sevinç’in değerli çalışmalarından yola çıkılarak yöredeki yer adlarının; tarihî, coğrafi özelliklerden kaynaklanan anlam, yazılış, telaffuz biçimleri ile günümüzdeki yazılış ve anlamlarına yer verilmiştir. Bir yandan Türk ad verme geleneği içinde yerleşim birimlerinin nasıl adlandırıldığı açılanırken, bir yandan da adların neye göre verildiği, tarihî özellikleri, hikâyeleri hatta felsefeleri anlatılmıştır. Köyleri ilk kuran Oğuz-Türk boylarına mensup oymak, oba ve aşiretlerin günümüzde de aynı köylerde yaşıyor olması ve köyün aynı adla anılması da yer adları üzerine yapılan bu tür araştırmaların yörenin nüfus yapısı hakkında bilgi verdiğini göstermektedir. Gaziantep ve çevresindeki yer adlarının tespitine ve çevresindeki yer adları ile mukayesesine olanak veren bu çalışmayla; yer adlarının Türkçe ve diğer diller bakımından oranı, değeri, yer adlarında meydana gelen değişme ve gelişmeler de gözler önüne serilmiştir. Öte yandan yer adlarının tarihî, toplumsal ve yöre insanının kültürünü yansıtan özellikleri ile sözlük anlamlarını da içeren bu araştırma, yörede yaşayan oymak ve aşiretlerin adlarını ve geleneklerini ilk günkü gibi sürdürdüklerini göstermektedir. Tanıtım yazısı : Nevin Balta

deneme bonusu